Đức Phật dạy 16 cách niệm hơi thở như sau:
Ở đây này các tỳ-kheo, vị tỳ-kheo đi đến khu rừng, hay đến gốc cây, hay đến ngôi nhà trống, ngồi kiết già, giữ thân ngay thẳng, đặt niệm trước mặt; Vị ấy thở vô niệm, thở ra niệm:
(1) Khi thở vô dài, nhận biết “Ta thở vô dài”. Khi thở ra dài, nhận biết “Ta thở ra dài”.
(2) Khi thở vô ngắn, nhận biết “Ta thở vô ngắn”. Khi thở ra ngắn, nhận biết “Ta thở ra ngắn”.
(3) Tập “Ta sẽ thở vô cảm giác toàn thân”. Tập “Ta sẽ thở ra cảm giác toàn thân”.
(4) Tập “Ta sẽ thở vô an tịnh thân hành”. Tập “Ta sẽ thở ra an tịnh thân hành”.
(5) Tập “Ta sẽ thở vô cảm giác hỷ”. Tập “Ta sẽ thở ra cảm giác hỷ”.
(6) Tập “Ta sẽ thở vô cảm giác lạc”. Tập “Ta sẽ thở ra cảm giác lạc”.
(7) Tập “Ta sẽ thở vô cảm giác tâm hành”. Tập “Ta sẽ thở ra cảm giác tâm hành”.
(8 ) Tập “Ta sẽ thở vô an tịnh tâm hành”. Tập “Ta sẽ thở ra an tịnh tâm hành”.
(9) Tập “Ta sẽ thở vô cảm giác về tâm”. Tập “Ta sẽ thở ra cảm giác về tâm”.
(10) Tập “Ta sẽ thở vô tâm hân hoan”. Tập “Ta sẽ thở ra tâm hân hoan”.
(11) Tập “Ta sẽ thở vô tâm định tĩnh”. Tập “Ta sẽ thở ra tâm định tĩnh”.
(12) Tập “Ta sẽ thở vô tâm cởi mở”. Tập “Ta sẽ thở ra tâm cởi mở”.
(13) Tập “Ta sẽ thở vô quán vô thường”. Tập “Ta sẽ thở ra quán vô thường”.
(14) Tập “Ta sẽ thở vô quán ly tham”. Tập “Ta sẽ thở ra quán ly tham”.
(15) Tập “Ta sẽ thở vô quán đoạn diệt”. Tập “Ta sẽ thở ra quán đoạn diệt”.
(16) Tập “Ta sẽ thở vô quán xả bỏ”. Tập “Ta sẽ thở ra quán xả bỏ”.
Đề mục niệm hơi thở là đề tài vừa Chỉ vừa Quán. Mười sáu mục niệm hơi thở chia thành 4 bộ tứ (catukka).Bộ tứ thứ nhất gồm bốn mục niệm từ (1) đến (4), thuộc phạm trù Chỉ và Quán.
Bộ tứ thứ hai gồm bốn mục niệm từ (5) đến (8 ), cũng thuộc phạm trù Chỉ và Quán.
Bộ tứ thứ ba gồm bốn mục niệm từ (9) đến (12), cũng thuộc phạm trù Chỉ và Quán.
Bộ tứ thứ tư gồm bốn mục niệm từ (13) đến (16), là phạm trù thuần Quán.
—————————————
“Thanh Tịnh Đạo yếu lược”
Ngài Giác Giới
